Anticiperen

Uit Acteren is een Vak 29

Tijdens mijn autorijlessen leerde ik van mijn instructeur vooral te anticiperen op wat de rest van het verkeer deed. Spiegels kijken, omkijken, voor je kijken, let op de auto voor de auto, hou afstand, iedereen die auto of motorrijles heeft gehad zal dit herkenen. Je leert vooraf rekening te houden met wat kan gebeuren. Als je anticipeert loop je niet alleen vooruit op, maar herken je situaties en verhoudingen.

In het verkeer is het een goed ding! Het houdt het op de weg veiliger voor verkeersdeelnemers wanneer men voldoende anticipeert. Het is het vooruitlopen op iets wat zou kunnen gaan gebeuren of nog moet gebeuren of het voorkomt dat er iets gebeurt.

Het woord anticiperen bestaat sinds 1784 in onze taal en vindt mogelijk zijn oorsprong in het frans anticiper en latijn anticipare [vooruit nemen] = antecapere [zich vóór een ander meester maken van, vóór zijn, van tevoren een begrip opvatten], van ante + capere .

Anticiperen tijdens acteren.

Een acteur speelt een rol van een personage, en speelt dat wat er op dat moment voor het personage nodig is. De acteur weet uiteraard wat daarna komt, hij kent het script tot het eind. Vorige maand schreef ik over het spelen in het moment en daar komt het woord anticiperen ook om de hoek.

Bij acteren gelden in dit geval andere regels dan in wat ik noem "het echte leven". En dat is eigenlijk ook meteen vreemd, want je streeft er juist naar het "echte leven" op het podium of voor de camera te vertegenwoordigen. Wat is er anders? Acteren vraagt er om dat je juist niet anticipeert. Dat je vergeet wat je allemaal al weet door de repetities, zodat je reacties in het moment kloppen. Wanneer zie/merk je dat iemand anticipeert? Het valt mij op wanneer een stilte net ongemakkelijk te kort of juist te lang is. Of wanneer iemand al een kant op kijkt waar straks iets gaat gebeuren. Of wanneer iemand zich al bijna schrap zet voor de klap die straks gaat komen. Je ziet dan dat de "onverwachte" gebeurtenis verwacht werd, of dat er gewacht wordt op tekst, of dat je al weet wat de ander gaat zeggen. En de acteur WEET DAT OOK! Dat maakt het best lastig soms.

Waar het in het verkeer fijn is als je dingen ziet aankomen, inschat, herkent is het bij acteren juist een hindernis. Het personage heeft er last van dat de acteur die hem speelt teveel weet. Het personage WEET HET NIET. Bij acteren anticipeert je personage ook, maar niet op wat jij gaat doen, maar op wat hij DENKT dat je gaat doen. Hij denkt dat bijvoorbeeld dat hij je wegstuurt en draait zich dan om, maar hij verwacht niet dat hij een duw krijgt die hem omver gooit.

In het moment.

In mijn lessen maak ik deelnemers bewust van het fenomeen anticiperen in drama, en help ik hen om niet in die valkuil te stappen. De valkuil dat de kennis van de acteur de overhand neemt op de kennis van het personage. De acteur leert hoe hij gefocust kan zijn in het moment zelf. Hoe hij het moment daarna kan vermijden. Stanislavski zei: er is alleen maar nu. Elk moment dat er voor of er na komt kan nu niet gespeeld worden.

Zo zie je dat in deze tijd, waarin "in het moment zijn" nogal in de aandacht staat, een acteertechniek die al een eeuw wordt toegepast eigenlijk heel actueel is. Natuurlijk ben je in de auto ook in het moment, en anticipeer je in het moment op de verkeerssituatie zoals jij die inschat. En daar zit de crux:  Anticiperen doe je altijd vanuit jezelf, vanuit jouw inschatting, overtuiging, veronderstelling.

In je spel ben je een personage en zet je de kennis van de acteur over het stuk opzij. Dan gebruik je de inschatting, overtuiging en veronderstelling van het personage, die klopt in het gegeven van het script. Dan wordt acteren oprecht en zoals we ook in het echte leven zouden doen.

Mooi toch?

Dingen die ik leer probeer ik ook in mijn lessen in te zetten. Meer weten over mijn lessen? Ga naar workshops en trainingen op mijn website voor een overzicht van het hele aanbod