Wijsheid uit het Oosten

UIt: Tips en weetjes over trainingsacteren 17

De wijsheden van Confusius, ik gebruik ze graag. Is het niet bijzonder dat na zoveel eeuwen zijn uitspraken nog altijd actueel zijn? Ik ben er spontaan confuus van, dacht ik bij mezelf. 'Verward' is dat, afgeleid van de naam Confusius,  "een denker die er ook niet helemaal uitkwam", lees ik op een blijkbaar grappig bedoelde pagina.

Wat weet ik eigenlijk van hem? Niets meer dan dat hij een Oosterse filosoof was. Zijn uitspraken boeien me en ik ben nieuwsgierig naar hoe hij in zijn tijd tot die uitspraken kwam die nog altijd zo aanspreken en  universeel zijn. Tijd om onderzoek te doen.

Confusius was een denker en sociaal filosoof uit het oude China. Zijn voorouders waren grondbezitters in de staat Song, totdat zijn overgrootvader vanwege politieke ontwikkelingen gedwongen was te vluchten naar Lu. Daarna raakte de familie financieel steeds meer aan de grond. Confucius werkte als veehoeder om in zijn levensonderhoud te voorzien.

Het grootste deel van zijn leven was hij privéleraar, waarbij hij het ook als zijn taak zag de mensen te inspireren tot het goede en de teloorgang van de zeden tegen te gaan. Hij wordt gezien als "Wanshishibiao", een voorbeeld voor alle leraren. Hij leefde lang voor het Chinese keizerrijk werd gevormd. Door vele beroeringen tijdens de Periode van Lente en Herfst was er ruimte voor mannen die politieke macht wilden veroveren. Dit was een oogmerk van Confucius zelf, maar ook een streven dat hij aan zijn studenten wilde meegeven. Goede studenten verdienden het volgens Confucius om hoogwaardigheidsbekleder te worden. Zijn onderwijs was daarom ook sterk gericht op het aanleren van politieke vaardigheden.

Uiteindelijk had hij 3000 studenten waarvan er 70 als zeer begaafd werden beschouwd. Confucius heeft nooit de gelegenheid gehad zijn leer in de praktijk te brengen. Hij is slechts enkele maanden hoogwaardigheidsbekleder geweest in Lu, waar hij verantwoordelijk was voor het bestraffen van criminaliteit en handhaving van de openbare orde.  De laatste jaren van zijn leven besteedde hij aan het verzamelen en bewerken van boeken in relatie tot diverse onderwerpen zoals geschiedenis, odes, rites en muziek. Het bestuderen daarvan gaf hij ook aan zijn studenten mee om hiermee de tradities te bestendigen. Zijn studenten vervulden een belangrijke rol bij de verdere verbreiding van zijn gedachtegoed na zijn dood.

Confuus

Confucius' leer stond in vele opzichten op gespannen voet met de heersende standenmaatschappij. Hij was van mening dat van nature iedereen gelijk was. Hoge posten moesten door de meest bekwame mensen worden bezet en niet per definitie door de adel die dergelijke posten in de praktijk vaak overerfde. Desondanks was Confucius geen revolutionair. Hij had een onrealistisch streven naar een terugkeer van de stabiliteit van de Westelijke Zhou-dynastie, waarin ieders positie door conventies, rituelen en ceremonies was bepaald. De hiërarchische bovengeschiktheid van de adel werd dus niet door Confucius verworpen. Hij adviseerde goede en bekwame mannen zich toch bij hun lagere positie neer te leggen. In dat opzicht ging Confucius tegen de beweging van zijn tijd in en werd hij vaak beschreven als "de man die doet waarvan hij weet dat het onmogelijk is".

Rituelen moesten volgens Confucius echter ook gepaard gaan met oprechte gevoelens en juiste morele intenties. Hierbij wees hij bijvoorbeeld op het respect van kinderen jegens hun ouders. Overwegingen ten aanzien van famililaire relatie werden door hem doorgetrokken naar de samenleving als geheel. Hierbij gebruikte hij het begrip ren als hoogste vorm van toegenegenheid voor het welzijn van anderen. Leiderschap kon volgens Confucius alleen worden uitgeoefend als men deze toegenegenheid aan de dag legt. Dit betekent ook dat de hogergeplaatste daadwerkelijk behoort te houden van de lagergeplaatsten die alleen maar object van liefde kunnen zijn.

Invloed

Confucius deed met een groep van zijn studenten diverse staten aan, waar hij door de heersers altijd met open armen werd ontvangen. Zij waren echter weinig vatbaar voor zijn morele adviezen.

Zijn filosofie legde de nadruk op de persoonlijke en bestuurlijke moraal, orde, en respect voor de meerdere, en won vooral aan populariteit door de krachtige traditionele Chinese stellingnames. Confucius wordt vooral vereerd door leraren, scholieren en "Confucianisten". De invloed van Confucius op de Chinese beschaving kwam vooral door het Confucianisme, de doctrine die ontwikkeld is door zijn discipelen en commentatoren. Onder de naam Lunyu, of Gesprekken van Confucius, zijn 499 van uitspraken die hij zou hebben gedaan bewaard gebleven. Het boek bevat de belangrijkste hoofdgedachten van zijn onderwijzing en is een kort verzamelwerk met discussies die hij had met discipelen en die na zijn dood zijn verzameld.

Confucius schrijft over gedrag. In mijn werk staat gedrag ook centraal. Daarom spreekt hij mij aan. Dat zijn uitspraken van eeuwen geleden zijn, in een andere tijd op een andere plaats ver van waar mijn bed staat uit zijn brein ontsproten doet daar niets aan af, misschien maken ze ze eerder rijker.