Luisteren

Uit Tips en Weetjes over Trainingsacteren 55

In een ver verleden heb ik de opleiding tot kleuterleidster gevolgd. Ik ben uiteindelijk nooit voor de klas gekomen, er was toen geen werk en een overschot aan juffen (nog weinig meesters voor deze doelgroep, maar dat terzijde). Als ik er op terugkijk heb ik na mijn opleiding keuzes gemaakt die me pasten. En voor de klas staan in een vast dienstverband was dat niet.

Ik herinner me de stages. Je werd echt in de praktijk opgeleid. Ga er maar aan staan om een groep van twintig 4 en 5 jarigen in een kring te krijgen. Ga er maar aan staan om een kringesprek met hen te voeren. Er op terugkijkend gebeurde dat ook niet. Ja, we zaten in een kring, er waren wedstrijdjes tussen de kinderen wie naast juf mocht zitten. Het deed me ook denken aan mijn eigen kleutertijd. Ik wilde ook altijd naast mijn juf. Verhalen van de andere kinderen kan ik me niet herinneren, dat ik naast de juf zat wel, ook hoe dat voelde. Later, als stagiaire, in mijn tweede jaar bij diezelfde juf overigens, herkende ik de behoefte van de kinderen om naast de juf te zitten.

Kinderen willen graag hun verhaal vertellen. In de kring was daar ruimte voor. Op maandagochtend mocht elk kind iets vertellen over het weekend. De anderen wachtten vol spanning af wanneer ze aan de beurt waren. Kinderen bij wie de beurt voorbij was gingen friemelen, bewegen, rondkijken. "Luister naar de anderen, we hebben ook naar jou geluisterd" wilde soms de aandacht terugbrengen, maar nooit voor lang.

Nog altijd vind ik dat we daar een plank mis hebben geslagen. We vragen eigenlijk niet om te luisteren maar om stil te zijn, braaf te zijn. We vragen geen activiteit, geen betrokkenheid, en dat maakt het voor jonge kinderen lastig om te luisteren.

Luisteren is een vaardigheid waar het onderwijs in de bovenbouw specifieker aandacht aan geeft. Zeker in deze tijd met podcasts is er ook veel mogelijk op het gebied van leren luisteren. Kinderen wordt gevraagd kritisch te zijn als de leerkracht iets aandraagt of over een verhaal in de podcast. De leerkracht stelt zijn aanbod ter discussie om de kinderen zo te leren er over na te denken, kritisch te zijn. Er worden vragen gesteld over de informatie, zodat het kind wel moet luisteren om antwoorden te kunnen geven.

Maar begint leren luisteren niet al vroeger? Ik bedoel luisteren naar inhoud en daarover nadenken. Niet luisteren zodat je 'braaf' kunt zijn en doet wat de volwassene vind dat je moet doen. Nee luisteren om te leren ergens over na te denken, misschien zelfs een mening te formuleren. Kritisch nadenken hoeft niet gerelateerd te zijn aan al opgedane kennis. Sterker nog, dat kan juist in de weg zitten.

Kleuters zijn de beste filosofen die er zijn. Ze worden nog niet gehinderd door kennis en denken spontaan over elke vraag na. Door vrij na te denken samen met anderen leert het kind over zichzelf en de wereld. Kinderen associeren, hebben beelden en nog ongeremde fantasie. Een leerkracht die de power heeft om zijn kennis te laten voor wat het is, kan kinderen vrij laten associeren. Een kind helpen om een mening onder woorden te brengen kan door vragen te stellen, met het gebruik van doorvragen met woorden als 'omdat?', 'want?', 'dus?' en dan stiltes te durven laten. Een kind dat deze woorden leert gebruiken is in staat om verder te redeneren dan de eerste impulsreactie. Zo begint hij, stap voor stap, meningen te vormen over wat hij gehoord heeft, en niet alles klakkeloos voor waar aan te nemen. Dat gun je toch iedereen?