Hoor je mij?

Uit Acteren is een Vak 8 30

Als je voorstellingen in het theater ziet, zeker in de grote theaters, dan wordt het geluid van de acteurs meestal versterkt.  Daar ben ik niet altijd blij mee. Als ik op het toneel een grote groep acteurs zie, heb ik er soms moeite mee te volgen wie aan het praten is, zeker in het begin van het stuk, omdat ik dan nog maar net met de personages heb kennisgemaakt.

Bij een buitenvoorstelling wordt over het algemeen ook gebruik gemaakt van versterking. Het geluid van de menselijke stem in de buitenlucht vraagt nogal wat stemtechniek van de acteur. Daar wordt hij tijdens de opleiding in getraind. 

Het trainen van je stem is blijvend nodig. Weten hoe je stemapparaat werkt, hoe je kunt zorgen dat je overal hoorbaar bent zonder dat dit je ten koste van je stembanden gaat, is essentieel voor zangers en acteurs. Stemlessen helpen daarbij. 

Tijdens een van mijn oerol-belevenissen een paar jaar geleden, zag ik een voorstelling op een strand. Een actrice vertelde over thuis voelen en ontheemd zijn. Wij, de toeschouwers, zaten dicht bij elkaar rondom een strandpaal. Zij kwam soms tussen ons in zitten, soms liep ze verder weg. Daarbij hoorden we steevast de zee, de wind en de meeuwen, soms leek ook het stuivende zand mee te komen in de brij van geluiden. Ik heb elk woord van haar kunnen volgen, zelfs de tekts van het lied dat ze zong, achteruit weglopend richting de zee. Zo je tekst over kunnen laten komen, met behoud van je stem: ik was onder de indruk. Hoe doe je dat?

Acteurs wordt geleerd hun geluid te richten. Als je met je aandacht geluid in een richting stuurt is de kans dat het daar helder gehoord wordt groter dan wanneer je in het wilde weg gaat staan roepen. Alles heeft te maken met aandacht voor hoe je de lucht vanuit je middenrif stuurt naar waar je het wilt hebben. Het gaat niet over schreeuwen, zeker niet omdat dan de klank van wat we willen zeggen verloren kan gaan. 

Een oefening van Grotowski gaat over het sturen van je adem en geluid. Beginnend bij een vlakke muur praat je zo zacht je kunt en je luistert of je je geluid via de muur terug hoort komen. Dat vraagt concentratie, omdat we niet gewend zijn op die manier naar ons geluid te luisteren. 
Dan loop je langzaam achteruit, pratend en luisterend naar hoe het geluid naar je terugkomt. Door je geluid naar een vast punt op de muur te sturen dwing je jezelf om helder genoeg te blijven praten om zo het geluid ook weer terug te kunnen horen. 
Het vraagt enige training om dit te doen, en dwingt je ook om helder te articuleren. Hoe helderder, hoe verder je kunt gaan en toch blijven terughoren wat je zegt. Dit is een goede oefening om je stem te trainen en te beschermen. 

Je kunt je geluid vervolgens ook naar andere plekken sturen. Omlaag, onder je voeten, omhoog, boven je hoofd. Niet dat je dan naar beneden of boven kijkt, maar je aandacht gaat naar de richting waarin je je geluid wilt sturen. Dat kan ook achter je zijn. Denk aan dat je beneden aan de trap staat, je ziet niemand maar wilt toch iets zeggen tegen degene boven. Dan luister je als het ware of je geluid bij de ander aankomt. Dat beeld hielp mij goed om te begrijpen wat ik moest doen en dit te oefenen.

Met voldoende training is het mogelijk zonder versterking redelijk grote zalen te bespelen. Voor de technische ontwikkelingen werd het ook met de stem gedaan, in de middeleeuwen stond de dorpsomroeper onversterkt buiten op het plein het laatste nieuws te vertellen. 

De technische ontwikkelingen zijn natuurlijk heel fijn, er is daardoor zo veel meer mogelijk met geluid, maar de warmte van de menselijke stem vind ik toch vele malen mooier dan wanneer daar een microfoon tussen is geplaatst. Ik geniet dan ook van iets kleinere voorstellingen, onversterkt, waar de stem binnenkomt zoals hij ook is. Waar goed getrainde stemmen mij op bijna fluistertoon achter in de zaal kunnen bereiken, ontroeren, in spanning houden. Zo hou ik er ook van als op het strand de actrice rekening houdt met kijkrichting, windrichting en volume als ze wil dat haar verhaal gehoord wordt. En dat werd het, dank je wel!

Dingen die ik leer probeer ik ook in mijn lessen in te zetten. Meer weten over mijn lessen? Ga naar workshops en trainingen op mijn website voor een overzicht van het hele aanbod.